Olumsuz Çocukluk Çağı Deneyimleri

Olumsuz Çocukluk Çağı Deneyimleri (ACE)

Olumsuz çocukluk çağı deneyimleri (Adverse Childhood Experiences – ACE), bireyin çocukluk veya ergenlik döneminde maruz kaldığı, gelişimsel bütünlüğü tehdit eden ve yaşam boyu sürebilecek psikolojik, fizyolojik ve sosyal etkiler yaratan travmatik olayları kapsar. Bu deneyimler, çocukların fiziksel, cinsel ve duygusal istismarına maruz kalmasını içerebilir. Ayrıca, fiziksel ve duygusal ihmal gibi çocuğun temel ihtiyaçlarının karşılanmaması da ACE kapsamında değerlendirilir. Ev içi şiddet, ebeveyn kaybı veya ebeveynin alkol ya da madde bağımlılığı gibi hane içi işlevsizlikler de bu travmatik yaşantılar arasında yer alır.(Pop et al., 2020; Chu et al., 2022). Olumsuz çocukluk çağı deneyimleri, kültür, dil, etnik köken ve sosyoekonomik düzey fark etmeksizin her toplumda gözlemlenebilen ve bireyin yaşam boyu sağlık sonuçlarını etkileyebilen evrensel bir sorundur (Back et al., 2003). ACE, yalnızca çocuğun doğrudan maruz kaldığı kötü muamele biçimlerini değil, aynı zamanda dolaylı olarak zarar gördüğü çevresel ve sosyal durumları da kapsayan çok boyutlu bir yapıdır. Felitti ve arkadaşları (1998), ACE kavramını aile içi işlevsizlikleri de içerecek şekilde genişletmiştir. Ebeveynin boşanması, ruhsal hastalıklar, madde bağımlılığı, annenin şiddete uğramasına tanıklık etme ve hapse giren aile üyeleri gibi durumları ACE kapsamında değerlendirmiştir. Bu çerçeveye ek olarak, Kalmakis ve Chandler (2014) ile Karatekin ve Hill (2019), aile içi şiddete tanıklık etmenin de çocuk açısından doğrudan travmatik bir etki oluşturduğunu vurgulamaktadır. Bununla birlikte, akran zorbalığına maruz kalma gibi sosyal çevrede yaşanan örseleyici deneyimler de çocukluk dönemi travmaları içerisinde değerlendirilmektedir (Monzani et al., 2024).

Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri’ne (CDC) göre, yetişkinlerin yaklaşık %61’i 18 yaşından önce en az bir ACE türüne maruz kalmış, her altı yetişkinden biri ise dört veya daha fazla ACE yaşamıştır (CDC, 2019; Merrick et al., 2018). Bu oranlar, ACE’lerin hem birey yaşamındaki belirleyici etkisini hem de toplum düzeyinde yaygın ve sistematik bir halk sağlığı sorunu olduğunu göstermektedir. ACE’lerin birikimli biçimde yaşanması, birey üzerindeki etkiyi daha da derinleştirir (Felitti et al., 1998).

Olumsuz Çocukluk Çağı Deneyimleri Epidemiyolojisi

İstismar ve ihmalin önemli bir bölümü bildirilmese de, çeşitli epidemiyolojik araştırmalar ACE’lerin yaygınlığına dair çarpıcı veriler sunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO, 2006) verilerine göre, dünya genelinde kadınların yaklaşık %20’si ve erkeklerin %5–10’u çocukluk döneminde cinsel istismara uğramaktadır. Zolotor ve arkadaşları (2009), 12–17 yaş grubundaki çocukların %55’inin fiziksel, %66’sının duygusal, %18’inin cinsel istismara ve %37’sinin ihmale maruz kaldığını bildirmiştir. Benzer biçimde, İngiltere’de yapılan bir çalışmada çocukların %7’si fiziksel, %11’i cinsel istismara uğradığı tespit edilmiştir. (May-Chahal & Cawson, 2005). Türkiye’de yapılan araştırmalarda da benzer oranlar dikkat çekmektedir. Lise öğrencilerinin %10,7’sinin cinsel, %15,8’inin duygusal istismara maruz kaldığını, %16,5’inin ise ihmale uğradığını belirtmiştir (Zoroğlu et al., 2001).

Olumsuz Çocukluk Çağı Deneyim Türleri

Olumsuz çocukluk çağı deneyimleri, genellikle belirli kategoriler altında toplanarak değerlendirilir. Bu deneyimler arasında fiziksel, cinsel ve duygusal istismar yer almaktadır. Fiziksel ya da duygusal ihmal de bu kapsamda değerlendirilir. Ayrıca, ebeveynler arası şiddete tanıklık etme, ebeveynin hapse girmesi, madde veya alkol bağımlılığı ve ruhsal bozukluk gibi ebeveyn işlevsizlikleri de bu gruba dahildir (Rienecke et al., 2022; Pop et al., 2020). Sıklıkla göz ardı edilen ama önemli bir ACE formu olan ihmal, çocuğun temel bakım, sevgi, güvenlik ve rehberlik ihtiyaçlarının yeterince karşılanmamasını içerir.

Fiziksel istismar, çocuğa kasıtlı olarak zarar verme amacı taşıyan ya da zarar verici sonuçlar doğuran fiziksel eylemler bütünüdür. Fiziksel istismarın yaygın örnekleri arasında tokat atmak, itmek, sarsmak, saç çekmek, kulak çekmek, yakmak, sert nesnelerle vurmak gibi davranışlar yer alır (Runyan et al., 2002). Cinsel istismar, bir çocuğun ya da gelişimini tamamlamamış bir bireyin, yetişkinler tarafından cinsel haz ya da ticari çıkar amacıyla kullanılmasını ifade eder. Bu istismar; dokunma, öpme, pornografik materyale maruz bırakma, röntgencilik, cinsel ilişki ya da sözel taciz gibi birçok biçimde gerçekleşebilir (Aktepe, 2009). UNICEF’e göre cinsel istismar, çocuğun rızasına bakılmaksızın gelişimsel kapasitesini aşan bir eyleme zorlanmasıdır. Duygusal istismar, çocuğun psikolojik bütünlüğüne zarar veren, sevgi, ilgi ve güven ihtiyaçlarını karşılamayan ya da çocuğu sürekli aşağılama, tehdit etme, değersizleştirme gibi davranışlarla örseleyen tutum ve davranışlardır (Lynch et al., 2008). Fiziksel ihmal, çocuğun temel yaşamsal ihtiyaçlarının; beslenme, barınma, hijyen, tıbbi bakım yeterince karşılanmaması durumudur (Kaplan et al., 1999). Çocuk, ebeveyn ya da bakım verenin ihmali nedeniyle sağlık sorunları yaşar veya gelişimsel olarak geri kalır. Yetersiz beslenme, uygun kıyafet sağlanmaması, çocuğun yalnız bırakılması ya da hastalandığında doktora götürülmemesi gibi durumlar fiziksel ihmal kapsamında değerlendirilir (Helvacı Çelik & Hocaoğlu, 2018). Duygusal ihmal, çocuğun temel duygusal ihtiyaçlarının karşılanmaması anlamına gelir. Bu ihtiyaçlar arasında sevgi, güven, ilgi ve duygusal destek yer alır (Şar, 1998).

Kaynakça

• Aktepe, E. (2009). Çocukluk çağı cinsel istismarı. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 1, 95–119.

• Back, S. E., Jackson, J. L., Fitzgerald, M., Shaffer, A., Salstrom, S., & Osman, M. M. (2003). Child sexual and physical abuse among college students in Singapore and the United States. Child Abuse & Neglect, 27(11), 1259–1275. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2003.06.001

• Centers for Disease Control and Prevention. (2019). Preventing adverse childhood experiences (ACEs): Leveraging the best available evidence. U.S. Department of Health and Human Services. https://www.cdc.gov/violenceprevention/pdf/preventingACES.pdf

• Chu, J., Raney, J. H., Ganson, K. T., Wu, K., Rupanagunta, A., Testa, A., Jackson, D. B., Murray, S. B., & Nagata, J. M. (2022). Adverse childhood experiences and binge-eating disorder in early adolescents. Journal of Eating Disorders, 10, Article 168. https://doi.org/10.1186/s40337-022-00682-y

• Felitti, V. J., Anda, R. F., Nordenberg, D., Williamson, D. F., Spitz, A. M., Edwards, V., Koss, M. P., & Marks, J. S. (1998). Relationship of childhood abuse and household dysfunction to many of the leading causes of death in adults. American Journal of Preventive Medicine, 14(4), 245–258.

• Helvacı Çelik, F. G., & Hocaoğlu, Ç. (2018). Çocukluk çağı travmaları: Bir gözden geçirme. Sakarya Tıp Dergisi, 8(4), 695–711.

• Kalmakis, K. A., & Chandler, G. E. (2014). Adverse childhood experiences: Towards a clear conceptual meaning. Journal of Advanced Nursing, 70(7), 1489–1501. https://doi.org/10.1111/jan.12329

• Kaplan, S. J., Pelcovitz, D., & Labruna, V. (1999). Child and adolescent abuse and neglect research: A review of the past 10 years. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 38(10), 1214–1222.

• Karatekin, C., & Hill, M. (2019). Expanding the original definition of adverse childhood experiences (ACEs). Journal of Child and Adolescent Trauma, 12(3), 289–306. https://doi.org/10.1007/s40653-018-0237-5

• Lynch, M. A., Saralidze, L., Goguadze, N., & Zolotor, A. (2008). National study on violence against children in Georgia. United Nations Children’s Fund (UNICEF). https://www.unicef.org/georgia/reports/violence-against-children

• May-Chahal, C., & Cawson, P. (2005). Measuring child maltreatment in the United Kingdom: A study of the prevalence of child abuse and neglect. Child Abuse & Neglect, 29(9), 969–984. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2004.05.009

• Merrick, M. T., Ford, D. C., Ports, K. A., & Guinn, A. S. (2018). Prevalence of adverse childhood experiences from the 2011–2014 Behavioral Risk Factor Surveillance System in 23 states. JAMA Pediatrics, 172(11), e180168. https://doi.org/10.1001/jamapediatrics.2018.0568

• Monzani, B., Luxton, R., Jassi, A., & Krebs, G. (2024). Adverse childhood experiences among adolescents with body dysmorphic disorder: Frequency and clinical correlates. Clinical Psychology & Psychotherapy, 31, e3028. https://doi.org/10.1002/cpp.3028

• Pop, L.-M., Iorga, M., Jain, A., & Petrariu, F. D. (2020). Adverse childhood experiences in relationship with eating disorders. Medico-Surgical Journal, 124(1), 123–133.

• Rienecke, R. D., Johnson, C., Le Grange, D., Manwaring, J., Mehler, P. S., Duffy, A., McClanahan, S., & Blalock, D. V. (2022). Adverse childhood experiences among adults with eating disorders. Journal of Eating Disorders, 10(1), 72. https://doi.org/10.1186/s40337-022-00594-x

• Runyan, K. M., May-Chahal, C., & Hassan, F. (2002). Child abuse and neglect by parents and other caregivers. In World report on violence and health (pp. 57–86). World Health Organization.

• Şar, V. (1998). Kötüye kullanım ve ihmalle ilişkili sorunlar. In E. Köroğlu & C. Güleç (Eds.), Psikiyatri temel kitabı (Cilt 2, ss. 823–833). Hekimler Yayın Birliği.

• World Health Organization. (2006). Preventing child maltreatment: A guide to taking action and generating evidence. World Health Organization. https://www.who.int/publications/i/item/9789241594363

• Zolotor, A. J., Runyan, D. K., Dunne, M. P., Jain, D., Peturs, H. R., Ramirez, C., … Isaeva, O. (2009). ISPCAN Child Abuse Screening Tool Children’s Version (ICAST-C): Instrument development and multi-national pilot testing. Child Abuse & Neglect, 33(11), 833–841. https://doi.org/10.1016/j.chiabu.2009.09.004

• Zoroğlu, S. S., Tüzün, Ü., Şar, V., Öztürk, M., Eröcal-Kora, M., & Alyanak, B. (2001). Çocukluk dönemi istismar ve ihmali: Olası sonuçları. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 2(2), 69–78.