Yeme Bozuklukları

Yeme Bozuklukları

 

Yeme bozuklukları, bireyin yeme davranışlarında, beden algısında ve kilo kontrolüne ilişkin düşünce ve duygularında belirgin sapmalarla seyreden, klinik düzeyde psikiyatrik bozukluklardır. Bu bozukluklar yalnızca bireyin fiziksel sağlığını değil; aynı zamanda psikolojik, sosyal ve işlevsel bütünlüğünü de ciddi biçimde tehdit eder. DSM-5’e göre yeme bozuklukları üç temel başlık altında sınıflandırılmaktadır. Bu başlıklar; Anoreksiya Nervoza (AN), Bulimiya Nervoza (BN) ve Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (BED) olarak geçer. Bu tanı kategorileri, bireylerin enerji alımı, yeme davranışı üzerindeki denetimini ele alır. Ayrıca telafi edici davranışların varlığı ya da yokluğu ve beden algılarındaki bozulma gibi ayırt edici özelliklere göre tanımlar. Bu sınıflandırma, yalnızca semptomatik düzeyi değil, aynı zamanda bozuklukların işlevsel sonuçlarını da kapsamaktadır. Yeme bozuklukları sıklıkla, çarpık beden algısı, kilo alma korkusu ve yeme davranışları üzerindeki aşırı kontrol çabaları ile karakterize edilir. Ancak bu belirtiler, genellikle bireyin içinde bulunduğu daha geniş psikososyal yapının bir aynasıdır. Literatürde yeme bozukluklarının gelişiminde kültürel, toplumsal ve ailesel dinamiklerin belirleyici olduğu çeşitli çalışmalarla ortaya konmaktadır. Özellikle günümüzün güzellik algısı, zayıflığın toplumsal olarak idealize edilmesiyle yeme davranışlarının bozulmasında etkili bir risk faktörüdür.

 

Yeme bozuklukları yalnızca beslenme davranışlarındaki sapmalarla sınırlı değildir. Bu bozukluklar, bireyin kimlik algısı, benlik saygısı ile ilgilidir. Bireyin duygusal başa çıkma stratejileri ve toplumsal beklentiler ile ortaya çıkan çok boyutlu ruhsal bozukluklardır. Bu bağlamda, yeme bozuklukları yalnızca fizyolojik değil, aynı zamanda psikolojik düzenleme mekanizmaları açısından da değerlendirilmelidir. Bu sebeple bütüncül yaklaşımın önemi vurgulanmaktadır.

 

Anoreksiya Nervoza (AN)

 

Anoreksiya Nervoza, bireyin kilo almaktan yoğun bir biçimde korktuğu ve beden ağırlığına ilişkin algısının bozulduğu bir rahatsızlıktır. Birey enerji alımını ciddi biçimde kısıtlar. DSM-5’e göre bireyin yaşına ve gelişim düzeyine göre olması gerekenin çok altında bir vücut ağırlığına sahip olması tanının ilk koşuludur. Kişi, kilo alımını engellemek amacıyla aşırı egzersiz yapabilir ve çok düşük kalorili diyetler uygulayabilir. Kişi laksatif yani bağırsak çalıştırıcılar ya da benzer işlevi olan takviyeler kullanabilir. Buradaki amaç kalori emilimini azaltmak ve kilo alımını engellemektir. Anoreksik bireylerde yemek yeme davranışı ciddi şekilde planlanır; yemekleri bölme, gizleme, kalori hesaplama gibi davranışlar sık görülür. Bu bireylerin beden algısı çoğunlukla bozulmuştur. Vücut ağırlıkları sağlıksız derecede düşük olmasına rağmen, kendilerini hâlâ kilolu olarak algılayabilirler. DSM-5, AN’yi iki alt tipe ayırır: Kısıtlayıcı Tip ve Tıkanırcasına Yeme/Çıkarma Tipi. Kısıtlayıcı tip, yemek tüketimini ciddi şekilde sınırlar ve buna ek olarak aşırı düzeyde egzersiz yapar. Tıkanırcasına yeme ve çıkarma tipi ise, büyük miktarda yemek yedikten sonra kilo alımını önlemek amacıyla kendini kusturma, laksatif kullanma gibi telafi edici davranışlarda bulunur. Hastalık, kalp ve beyin işlevlerinde kalıcı hasarlar dahil olmak üzere ciddi fiziksel komplikasyonlara yol açabilir.

 

Bulimiya Nervoza (BN)

 

Bulimiya Nervoza, bireyin tıkınırcasına yeme atakları ardından gelen uygunsuz telafi edici davranışlarla tanımlanır. Tıkınırcasına yeme, kişinin kontrol kaybı yaşadığı ve kısa sürede büyük miktarda yiyecek tükettiği ataklardır. Bu ataklar genellikle gizli gerçekleşir. Tıkanırcasına yeme davranışı bireyde suçluluk, utanç ve kendinden tiksinme duyguları yaratır. Telafi davranışları arasında kusma, laksatif veya diüretik yani idrar sökücü kullanımı, oruç tutma ve aşırı egzersiz yer alır. DSM-5, bu döngünün en az üç ay boyunca, haftada bir kez tekrar etmesini tanı için yeterli görür. Kişinin benlik değeri, vücut şekli ve kilosuna aşırı derecede bağlıdır. BN’de kişi genelde normal bir kilodadır. BN fiziksel olarak da ciddi sorunlara yol açabilir. Özellikle sık kusma davranışı, diş çürükleri, tükürük bezlerinde şişme, elektrolit dengesizlikleri ve yüz şişliği gibi belirtilerle kendini gösterir.

 

Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (BED)

 

Tıkınırcasına Yeme Bozukluğu (BED), bireyin kontrolünü kaybederek aşırı miktarda yemek yediği ve bu davranışı telafi edici yöntemlerle dengelemediği bir bozukluktur. BED, bulimiyadan farklı olarak kusma, laksatif kullanımı ya da aç kalma gibi telafi davranışlarını içermez. Birey tıkınırcasına yeme davranışını saklama eğiliminde olmayabilir. DSM-5, tanı koymak için yeme davranışının üç ay boyunca haftada en az bir kez meydana gelmesini ve buna eşlik eden psikolojik belirtileri göstermesi gerekir. Psikolojik belirtilerde utanç, hızlı yeme, yalnız başına yeme, tiksinti ve suçluluk yer alır. Bu bozukluk genellikle anksiyete, depresyon ve duygusal düzenleme güçlükleriyle birlikte seyreder. BED tanısı almayan bireylerde bile bu tarz yeme davranışları obeziteye yol açabilir ancak BED yalnızca kilo fazlalığına demek değildir. Tedavide yalnızca fizyolojik değil, psikolojik etkenlerin de değerlendirilmesi gerekir.

 

Klinik ve Toplumsal Değerlendirme

 

Yeme bozuklukları, bireyin yaşam kalitesini çok boyutlu olarak etkileyen kompleks psikiyatrik durumlardır. Bu bozukluklar, beden algısında bozulma, işlevsiz yeme örüntüleri gösterir. Bireylerin, kendilik değeriyle kilo arasında kurulan patolojik bağlar üzerinden şekillenir. Aynı zamanda çocukluk çağı travmaları, mükemmeliyetçilik, sosyal medya etkisi, kültürel güzellik normları gibi çevresel etkenlerle de beslenir. Tanı süreçlerinde yalnızca kilo ölçütlerine değil, bireyin yeme davranışının ardındaki psikolojik süreçlere odaklanmak gerekir. Tedavi süreci ise psikoterapi, beslenme danışmanlığı ve gerektiğinde psikiyatrik farmakoterapi gibi çok yönlü yaklaşımları gerektirir.